80 χρόνια πέρασαν από την εμβληματική εκείνη Δευτέρα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, όταν η Ελλάδα αρνήθηκε περήφανα να υποταχθεί και να παραδοθεί στα στρατεύματα των Ιταλών. Ήταν λίγο μετά τις 3 τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 που η τότε ιταλική κυβέρνηση απέστειλε στην Ελλάδα τελεσίγραφο μέσω του Ιταλού πρέσβη στην Αθήνα Εμανουέλ Γκράτσι, ο οποίος και το παρέδωσε ιδιόχειρα στον Ιωάννη Μεταξά, στην οικία του δεύτερου στην Κηφισιά, με το οποίο και απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση του Ιταλικού στρατού από την ελληνοαλβανική μεθόριο, προκειμένου να καταλάβει στη συνέχεια κάποια στρατηγικά σημεία της Ελλάδας για ανάγκες ανεφοδιασμού και άλλων διευκολύνσεών του, με στόχο την προώθησή του στην Αφρική. Μετά την ανάγνωση του κειμένου, ο Μεταξάς έστρεψε το βλέμμα του στον Ιταλό πρέσβη και του απάντησε στα Γαλλικά (επίσημη διπλωματική γλώσσα) την ιστορική φράση «Alors, c’est la guerre» (αλόρ, σε λα γκερ) (αυτό σημαίνει πόλεμο), εκδηλώνοντας έτσι την αρνητική θέση επί τον ιταμών ιταλικών αιτημάτων. Ο Μεταξάς εκείνη τη στιγμή είχε εκφράσει το ελληνικό λαϊκό συναίσθημα, την άρνηση της υποταγής. Σημειώνεται πως αυτούσια η λέξη «Όχι» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά ως τίτλος στο κύριο άρθρο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον» του Ν. Ευστρατίου στις 30 Οκτωβρίου του 1940. Στις 5 και μισή τα ξημερώματα ξεκίνησε ο ελληνοιταλικός πόλεμος με την αιφνιδιαστική εισβολή (το τελεσίγραφο όριζε ότι η επίθεση θα ξεκινούσε στις 6 π.μ.) των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο, οπότε η Ελλάδα αμυνόμενη εισήλθε στον πόλεμο.
Ο πόλεμος είναι πια πραγματικότητα. Τα παιδιά της πατρίδας μας, συνεπή με την ιστορία του Έθνους, με αισιοδοξία και εσωτερική δύναμη ρίχνονται στον πόλεμο. Ούτε ο βαρύς χειμώνας, ούτε η δύναμη του ισχυρού αντιπάλου, ούτε ο ίδιος ο θάνατος μπορούν να ανακόψουν τη δύναμή τους. Η αγάπη του Έλληνα για την Πατρίδα και την Ελευθερία δεν έχει όρια ούτε τίθεται κάτω από όρους και προϋποθέσεις. Αυτή την αγάπη εκδηλώνουν οι Έλληνες καθ’όλη την περίοδο που δίνουν την άμεση μάχη ενάντια σε όσους επιβουλεύονται την εθνική κυριαρχία της χώρας μας. Μέσα σε συνθήκες πρωτόγνωρες, με μόνη συντροφιά τους «το αργό και το βαρύ των κανονιών, το ξερό και το γρήγορο των πολυβόλων» οι Έλληνες φαντάροι στέκονται αγέρωχοι και δεν υποχωρούν. Με πίστη στον Θεό και με τολμηρές αντεπιθέσεις, επιτυγχάνουν, όχι μόνο, να αποκρούσουν την ιταλική επίθεση, αλλά και να πατήσουν ξανά τη γη του βασιλιά Πύρρου και να ελευθερώσουν τα ελληνικά χωριά της Βόρειας Ηπείρου. Η νίκη αρχίζει να φτερουγίζει πάνω από τα ελληνικά όπλα. Από εκείνο το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου του 1940 αρχίζει η απογείωση της ελληνικής ψυχής για να μεταρσιωθεί σε άφθαστα ύψη δόξας και ηρωισμού. Οι αναγγελίες των νικών διαδέχονται η μία την άλλη. Την 21η Νοεμβρίου καταλαμβάνεται η Κορυτσά, ενώ ακολουθούν οι καταλήψεις της Μοσχόπολης, του Πόγραδετς, της Πρεμετής, των Αγίων Σαράντα, του Δελβίνου και του Αργυρόκαστρου, για να ολοκληρωθούν με την κατάρριψη της ηρωικής Χειμάρρας και της Κλεισούρας. Οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα, ανεβάζοντας κατακόρυφα το ηθικό του λαού και του ηρωικού στρατού μας. Η υποδουλωμένη μέχρι τότε Ευρώπη παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα τη μικρή Ελλάδα που τολμά να αντιταχθεί με τη μεγάλη της καρδιά στον αγώνα για την ελευθερία και την τιμή. Σύσσωμος ο παγκόσμιος Τύπος ασχολείται με τα ελληνικά κατορθώματα και παρομοιάζει τους αγώνες της Ελλάδας κατά του Μουσολίνι με τον αγώνα του Λεωνίδα των Θερμοπυλών κατά του Ξέρξη. «…η απόρριψις του ιταμού ιταλικού τελεσιγράφου αποτελεί συνέχεια των Θερμοπυλών και του Μαραθώνα» («Νέα Χρονικά», Λονδίνο, 2 Νοεμβρίου 1940).
Στα χιονοσκέπαστα βουνά της Πίνδου, κατά τη διάρκεια ενός δύσκολου χειμώνα, οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίζονται απτόητοι με απόλυτη πίστη στα μεγάλα ιδανικά, κατατροπώνοντας τον εχθρό.
Αλλά τα ανδραγαθήματα των Ελλήνων ηρώων δεν περιορίζονται μόνο στη στεριά. Τα υποβρύχια Παπανικολής, Λάμπρος Κατσώνης, Πρωτέας, Τρίτωνας συμβάλλουν αποφασιστικά στον αγώνα των Ελλήνων. Σπουδαία βέβαια και η συμβολή του άμαχου πληθυσμού και ιδίως η σημαντική προσφορά των γυναικών της Πίνδου, οι οποίες, αψηφώντας κάθε κίνδυνο και κόπο, μεταφέρουν πολεμοφόδια, τροφές και νερό σε μέρη δύσβατα, συντελώντας με την αυτοθυσία τους στην επιτυχή δράση του ελληνικού στρατού. Έτσι, η απρόκλητη επίθεση των Ιταλών αποτυγχάνει παταγωδώς με τέτοιο τρόπο και ο ιταλικός στρατός συντρίβεται.
Ένα δεύτερο Όχι ακολουθεί αυτό της 28ης Οκτωβρίου ενάντια αυτή τη φορά στον Γερμανό δικτάτορα Χίτλερ, που έσπευσε να βοηθήσει τους Ιταλούς συμμάχους του. Πάνω στα οχυρά της Μακεδονίας και της Θράκης γράφονται νέες σελίδες άφθαστης δόξας. Επτά μήνες η αιματοβαμμένη Ελλάδα πάλεψε ολομόναχη, ξεπερνώντας όλες της τις δυνάμεις. Ώσπου η αντοχή της εξαντλήθηκε, με αποκορύφωμα τη βεβήλωση ενός παγκόσμιου μνημείου της Ακρόπολης των Αθηνών, όπου υψώθηκε η σημαία του άδικου νικητή.
Ήταν 6 Απριλίου του 1941, όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα. Μια κατοχή, που κράτησε 3 ολόκληρα μαρτυρικά χρόνια. Εκατόμβες αθώων ψυχών χάνουν τη ζωή τους από βασανιστήρια, πείνα και κακουχίες. Αρχαία μνημεία βεβηλώνονται, πλουτοπαραγωγικές πηγές καταστρέφονται, χωριά και κάτοικοί τους αφανίζονται (Καλάβρυτα, Δίστομο, Κάνδανος, Κομμένο). Αλλά η αδάμαστη ψυχή των Ελλήνων δεν κάμπτεται. Παρά τις τρομερές πιέσεις, τα βάσανα και τις εκτελέσεις, το ελληνικό πνεύμα αντιστέκεται στη φρικτή δουλεία. Παραμένει ατάραχο και αδέσμευτο, ενώ ο έρωτας για την ελευθερία γιγαντώνεται και η εθνική ενότητα αντλεί καρτερία για έναν σκληρό αγώνα κατά των Αξονικών Δυνάμεων, αγώνα αντίστασης. Τέλος, στις 12 Οκτωβρίου του 1944, η γερμανική κατοχή τελειώνει. Η Αθήνα απελευθερώνεται. Η γαλανόλευκη κυματίζει ξανά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης. Το τέλος της τραγωδίας του πολέμου βρίσκει τους Έλληνες πληγωμένους αλλά όρθιους, έχοντας αποδείξει για μια ακόμη φορά σε όλους ότι όταν ένα Έθνος ποθήσει τη δικαίωση και την ελευθερία, τότε μπορεί να πραγματοποιήσει τον ενδοξότερο θρίαμβο της αρετής.
Η 28η Οκτωβρίου 1940 συμπυκνώνει σε μια ιστορική στιγμή τις μνήμες, τα βιώματα και όλες τις αξίες του Έθνους μας. Η μέρα αυτή αποτελεί μια από τις συγκλονιστικές εκείνες στιγμές που ένας λαός στο σταυροδρόμι της ιστορίας επιλέγει με αξιοπρέπεια, θάρρος και εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του να πει το μεγάλο Όχι, περιφρονώντας τη λογική των αριθμών και τον συσχετισμό των δυνάμεων, αψηφώντας τον φόβο και την απειλή.
Πολλαπλός ο συμβολισμός της μέρας, καθιστά την 28η Οκτωβρίου διαχρονικά επίκαιρη και παιδευτικά αναγκαία στις νεότερες γενιές, τις γενιές του σήμερα και του αύριο, που καλούνται να διδαχθούν από τις εμπειρίες των προηγούμενων, όχι για να μάθουν να μισούν, αλλά για να αρνηθούν το μίσος που έσπειρε τον όλεθρο στην Ευρώπη επί 6 δεκαετίες. Το μήνυμα της 28ης Οκτωβρίου είναι ξεκάθαρο: ο τόπος μας είναι μικρός σε έκταση, μα ο λαός του σπουδαίος και αποτελεσματικός όταν είναι μονοιασμένος. Όταν διχάζεται, δυστυχώς γίνεται πολλαπλά ευάλωτος. Τα διδάγματα, λοιπόν, αυτού του αγώνα ας αποτελούν πάντοτε οδηγό μας, ώστε να μη ξεχνάμε ποτέ πως η ελευθερία του ανθρώπου βρίσκεται στην ειρήνη, τη δημοκρατία, τη συμφιλίωση.
Εκείνο τον Οκτώβρη του 1940, η Ελλάδα στάθηκε στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Αντί για τον εύκολο δρόμο της υποταγής, επέλεξε τον δύσκολο του αγώνα της Ελευθερίας. Το φρόνημα, η πίστη και η αγωνιστικότητα των Ελλήνων αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για όλο τον ελεύθερο κόσμο, δείχνοντας τον δρόμο προς την οριστική νίκη κατά της τυρρανίας, του φασισμού και του ναζισμού. Και αυτό, γιατί το θάρρος και η αυταπάρνηση δεν καθορίζονται με υλικούς όρους, αλλά «με της καρδιάς το πύρωμα και με το αίμα», όπως έγραψε ο μεγάλος μας Κωστής Παλαμάς.
Κυρίες και κύριοι, ας αγρυπνούμε! Ας αφουγκραστούμε τη φωνή της καρδιάς τους, τη φωνή της καρδιάς των ηρώων και ας προσβλέψουμε πάλι σε αυτές τις διαχρονικές αξίες, κάνοντας τις κτήμα μας. Το ατομικό συμφέρον ας υποχωρήσει μπροστά στο κοινό καλό και να είμαστε σίγουροι ότι η Ελλάδα θα βγει και πάλι νικήτρια σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς.
Για όλους αυτούς τους ήρωες, τους οποίους τιμούμε σήμερα, ταιριάζουν οι στίχοι του Οδυσσέα Ελύτη
«τώρα χτυπάει πιο γρήγορα
το όνειρο μέσα στο αίμα
του κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει: ελευθερία
Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν τον δρόμο:
EΛΕΥΘΕΡΙΑ
Για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος»
(Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας)
Σας ευχαριστώ!
Αθηνά Ζωγράφου
